Maden anlaşması, bir şirketin ya da devletin bir madeni işleme, çıkarma veya satma hakkını başka bir tarafa devretmesi için yapılan resmi bir sözleşmedir. Bu belge, hem yatırımcının hem de yerel halkın haklarını korur, sorumlulukları netleştirir ve olası anlaşmazlıklara karşı bir referans noktası oluşturur.
Ülkemizde maden anlaşmaları, 2829 sayılı Maden Kanunu ve ilgili yönetmeliklerle çerçeveye alınmıştır. Kanun, çevresel etkilerin değerlendirilmesinden, vergi ve paylaşımlara kadar geniş bir yelpazede kurallar koyar. Bu yüzden bir anlaşma imzalanmadan önce detaylı bir ön çalışma şarttır.
Her maden anlaşması genellikle dört ana bölüme ayrılır: lisans detayları, çevre koruma şartları, finansal yükümlülükler ve sözleşme süresi. Lisans kısmında madenin konumu, çıkarma derinliği ve üretim limiti gibi teknik bilgiler bulunur. Çevre koruma şartları, atık yönetimi, su tüketimi ve rehabilitasyon planlarını kapsar.
Finansal yükümlülüklerde ise paylaşılan gelir oranları, alınacak royalty (royaltı) ve vergi oranları net bir şekilde belirtilir. Türkiye’de royalty oranları genellikle %2‑%5 arasında değişirken, şirketin getirdiği teknoloji ve yatırım miktarına göre ek primler eklenebilir.
İlk adım, maden sahasının jeolojik incelemesidir. Bu çalışma, potansiyel verimi ve çevresel riskleri ortaya koyar. Sonra, yerel yönetimlerle görüşmeler yapılır ve toplulukların onayı alınır. Onay süreci genellikle halk toplantıları ve çevre etki değerlendirme raporları (ÇED) ile desteklenir.
Raporlar hazır olduğunda, maden anlaşması taslağı hazırlanır. Taslakta tüm risk yönetim planları, sigorta gereksinimleri ve fesih şartları yer almalıdır. Avukat ve maden uzmanının birlikte çalışması, sözleşmenin hukuki ve teknik açıdan sağlam olmasını sağlar.
Sözleşme imzalandıktan sonra, denetim mekanizmaları devreye girer. Bağımsız denetçiler, aylık ve yıllık raporlarla üretim miktarı, çevre standartlarına uyum ve mali ödeme takibini yapar. Bu sayede hem devlet hem de yatırımcı, sürecin şeffaf bir şekilde ilerlediğinden emin olur.
İşte bir örnek: 2022 yılında Karadeniz bölgesinde yapılan bir maden anlaşmasında, şirket %3 royalty ödemeyi ve sahadaki ağaç örtüsünün %80’ini yenilemeyi kabul etti. Sözleşme 15 yıl süresince geçerli oldu ve iki taraf da düzenli denetim raporları sayesinde sorunsuz bir üretim gerçekleştirdi.
Sonuç olarak, maden anlaşması sadece bir kağıt parçası değil; yatırımın, çevrenin ve yerel ekonominin bir arada yürütülmesi için bir yol haritasıdır. İyi hazırlanmış bir anlaşma, uzun vadeli başarı ve sürdürülebilirlik demektir.
Trump yönetiminin Ukrayna’ya önerdiği maden anlaşması, ABD yardımlarının geri ödenmesi, gelirlerin yarısının Washington’a aktarılması ve AB ile ticaretin kısıtlanması şartlarıyla tepkilere yol açıyor. Zelenskiy ve AB, Ukrayna’nın egemenliği ve entegrasyonu açısından kaygılı.